1918-ci il 31 mart - 2 aprel hadisələri, insanlığın qanlı səhifələrindən biri olaraq tarixdə qalır. O vaxt, erməni silahlı dəstələri tərəfindən amansızcasına qətlə yetirilən dinc azərbaycanlılar, yalnız öz etnik və dini kimliklərinə görə öldürüldülər. Bu, cəbhələrdəki döyüşlərdən deyil, mədəniyyətin, insanlılığın məhv edilməsi idi.
On minlərlə günahsız insanın canı, evləri, kəndləri, məscidləri və qəbiristanlıqları qırğınlar nəticəsində yerlə-yeksan olundu. Fövqəladə İstintaq Komissiyasının 1918-1920-ci illərdəki mükəmməl araşdırmaları, bu dəhşətlərin bədii təsvirindən daha çox gerçəkliyin acı şəkillərini təqdim edir. Şamaxıda 8 minə yaxın insanın qanına batdığı, Cavanşir və Cəbrayıl kəndlərinin tamamilə məhv edildiyi, bu faciəvi dönəmin qeyri-bərabərliyini və amansızlığını açıq şəkildə gözlər önünə sərir. Şəhərlər, kəndlər, məscidlər yandırılır, məhv edilir, o yerlərdə bir zamanlar xoşbəxt insanlar, ailələr, mədəniyyət var idi. Lakin tarix, həmin yerlərin susqunluğunu və həsrətini qeyd etməyə məcbur oldu. Zəngəzur və İrəvanın kəndlərində yaşanan faciə, sadəcə fiziki qırğınlarla bitməyib. Hər bir öldürülən insan, bir həyatın, bir ailənin, bir toplumun, bir gələcəyin itməsi idi. Gümrü yaxınlığında cəmlənən 3 min nəfərlik köç, öz sonunu məğlubiyyətlə, xəyanətlə, qanlı pusquda tapdı. Qarabağda, dağlıq ərazilərdə 150 kəndin məhv olması, Azərbaycanın bir parçasının silinməsi idi. Hər bir kədərli əhvalat, təkcə bir xalqın deyil, insanlığın faciəsidir. Bugün, 107 il sonra, biz bu acı tarixi və onun dərslərini unutmuruq, təkrarına qarşı mübarizə aparırıq. Ermənilərin xalqımıza qarşı zaman-zaman törətdikləri soyqırımı hadisələri təkcə insanların kütləvi fiziki məhvi cəhdləri ilə məhdudlaşmayıb. Onlar həm də tarixi-mənəvi irsimizə, dəyərlərimizə - abidələrimizə, maddi və qeyri maddi irsimizə, hətda musiqimizə və mətbəxtimizə qarşı belə təcavüzdən, özününküləşdirməkdən çəkinməyiblər. Təssüfki, bir çox hallarda buna nail ola biliblər. Lakin zamanın gerçək üzü, xalqımızın dəyanətli duruşu, özümüzəməxsusluğu, zaman-zaman itirilmiş tarixi torpaqlarımızın həsrəti həm də dünyaya bəxş etdiyimiz dəyərlər və ən əsası Sovet imperiyasının mövcudluğu şəraitində öz fitri zəkası, xalqına bağlılığı, uzaqgörən strateqlik bacarığı ilə bütün dünyanı heyran qoyan Heydər Əliyevin bu istiqamətdə həyata keçirdiyi tədbirlər əsrlər boyu qarşılaşdığımız soyqırımı hadisələrinin də tarixi-siyasi qiymət almasına imkan verdi. Ulu öndərin 26 mart 1998-ci ildə 31 mart tarixinin “Azərbaycanlıların soyıqırımı günü” olaraq qeyd olunması ilə əlaqədar imzaladığı fərman bir çox tarixi həqiqətlərə işıq saldı. Məhz bu fərmandan sonra aparılan əsaslı tarixi-elmi araşdırmalar, soyqırımı ilə əlaqəli hadisə və proseslərə verilən hüquqi-siyasi qiymət sanki xalqımızı ayıltmış oldu. 1918- ci ildən sonra AXC-nin cəhdləri ilə bu soyqırımı qəbul edilsə də, daha sonrakı tarixdə, rus işğalı dövründə SSRİ məkanında bu soyqırımı unutdurmağa, azərbaycanlıların tarixindən silməyə çalışdılar. Amma qan yaddaşımız və eyni zamanda tarixin yetişdirdiyi böyük oğullar bu günü unutmağa qoymadılar. Biz əlbəttə ki, Azərbaycan xalqının böyük oğlu, böyük lider, böyük tarixi şəxsiyyət olan Ulu Öndər Heydər Əliyevi bir daha böyük bir rəhmətlə, ehtiramla anırıq. Çünki məhz onun xalqın təkidli tələbi ilə müstəqil Azərbaycanda hakimiyyətə gəldikdən sonra verdiyi qərarlarla 31 mart azərbaycanlıların soyqırımı günü olaraq tarixə yazıldı. Həmin gündən etibarən bütün dünyada da bu soyqırımla bağlı əhəmiyyətli təbliğat işləri aparıldı və dünya bu hadisələrdən xəbərdar oldu.
Emin Feyzizadə
YAP Tovuz rayon təşkilatının məsləhətçisi
